CÚM – MỐI NGUY HIỂM ĐỐI VỚI BỆNH NHÂN TIM MẠCH

CÚM – MỐI NGUY HIỂM ĐỐI VỚI BỆNH NHÂN TIM MẠCH

• 29/05/2025
• Phạm Khánh Nhật

1. Cúm không chỉ là bệnh cảm thông thường

Cúm là một bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở những người có bệnh nền như tim mạch. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiễm cúm làm tăng nguy cơ xảy ra các biến cố tim mạch cấp tính như nhồi máu cơ tim, đột quỵ và suy tim.

2. Tại sao bệnh nhân tim mạch dễ bị biến chứng do cúm?

Cơ chế tác động của cúm lên hệ tim mạch:

2.1. Tác động trực tiếp của virus cúm lên tim mạch

• Nhiễm trực tiếp tế bào cơ tim (myocardium): Virus cúm có khả năng xâm nhập vào tế bào cơ tim, gây viêm cơ tim, dẫn đến tổn thương tế bào, xơ hóa và giảm chức năng co bóp của tim. Điều này có thể làm trầm trọng thêm tình trạng suy tim ở bệnh nhân có bệnh nền tim mạch.
• Rối loạn chức năng nội mô mạch máu: Nhiễm cúm gây rối loạn chức năng nội mô, làm mất ổn định các mảng xơ vữa và tăng nguy cơ hình thành huyết khối, dẫn đến các biến cố tim mạch như nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

2.2. Tác động gián tiếp qua phản ứng toàn thân

• Phản ứng viêm toàn thân: Nhiễm cúm kích hoạt phản ứng viêm mạnh mẽ, giải phóng các cytokine gây viêm như IL-6 và TNF-α, làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối và tổn thương mạch máu.
• Tăng nhu cầu oxy và gánh nặng cho tim: Sốt cao và tình trạng viêm làm tăng nhu cầu oxy của cơ thể, trong khi chức năng hô hấp bị suy giảm do nhiễm trùng đường hô hấp. Điều này tạo ra tình trạng thiếu oxy tương đối, đặc biệt nguy hiểm ở bệnh nhân có bệnh mạch vành hoặc suy tim.
• Tăng hoạt động hệ thần kinh giao cảm: Cúm kích thích hệ thần kinh giao cảm, dẫn đến tăng nhịp tim và huyết áp, làm tăng gánh nặng cho tim và nguy cơ rối loạn nhịp tim.
• Tăng đông máu: Nhiễm cúm làm tăng hoạt tính đông máu, tăng nguy cơ hình thành huyết khối trong lòng mạch, có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

Hậu quả lâm sàng:

• Tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim: Trong tuần đầu sau khi nhiễm cúm, nguy cơ nhồi máu cơ tim tăng gấp 6 đến 10 lần, do phản ứng viêm toàn thân và rối loạn đông máu khiến mảng xơ vữa dễ vỡ ra, gây tắc nghẽn động mạch vành.
• Làm trầm trọng thêm bệnh tim mạch: Cúm có thể làm nặng thêm tình trạng suy tim, rối loạn nhịp tim, viêm cơ tim và viêm màng ngoài tim, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có tiền sử bệnh tim.
• Tăng tỷ lệ nhập viện và tử vong: Khoảng 50% người lớn nhập viện vì cúm có bệnh tim mạch kèm theo và tỷ lệ tử vong ở nhóm này cao hơn đáng kể so với người không có bệnh nền.

3. Tiêm vắc xin cúm – biện pháp bảo vệ hiệu quả

3.1. Vì sao bệnh nhân tim mạch cần tiêm vaccine cúm?

• Giảm nguy cơ biến cố tim mạch nghiêm trọng: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiêm vaccine cúm giúp giảm đáng kể nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ và tử vong do tim mạch. Một phân tích tổng hợp cho thấy tiêm vaccine cúm có thể giảm 34% nguy cơ các biến cố tim mạch nghiêm trọng, đặc biệt là ở những bệnh nhân có hội chứng mạch vành cấp gần đây.
• Giảm tỷ lệ tử vong sau nhồi máu cơ tim: Tiêm vaccine cúm sau khi bị nhồi máu cơ tim giúp giảm nguy cơ tử vong do tim mạch và các biến cố nghiêm trọng khác.
• Hiệu quả kéo dài ít nhất một năm: Vaccine cúm không chỉ bảo vệ khỏi nhiễm cúm mà còn giúp phòng ngừa các biến cố tim mạch cấp tính trong ít nhất một năm sau tiêm.

3.2. Khuyến cáo tiêm vaccine cúm cho bệnh nhân tim mạch 💉

• Đối tượng nên tiêm: Tất cả bệnh nhân mắc bệnh tim mạch, bao gồm suy tim, bệnh mạch vành, tăng huyết áp và những người đã từng bị nhồi máu cơ tim.
• Thời điểm tiêm: Nên tiêm vaccine cúm hàng năm, bất kỳ thời điểm nào trong năm.
• Loại vaccine phù hợp: Vaccine cúm dạng tiêm (không chứa virus sống) được khuyến cáo cho bệnh nhân tim mạch. Vaccine dạng xịt mũi (chứa virus sống giảm độc lực) không được khuyến cáo cho người có bệnh tim mạch hoặc người trên 50 tuổi.

Các khuyến cáo tiêm vắc xin cúm

• WHO và Ủy ban Cố vấn về Thực hành Tiêm chủng của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC): đưa ra các khuyến cáo hàng năm về thành phần của vắc-xin cúm cho các nhà sản xuất. Nhiều hướng dẫn lâm sàng khác nhau khuyến cáo tiêm vắc-xin cúm hàng năm cho toàn bộ dân số để giảm nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt chú trọng đến những người mắc bệnh tim mạch.
• Hướng dẫn chung của Hiệp hội Tim mạch Châu Âu (ESC-2019) và Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ và Trường Cao đẳng Tim mạch Hoa Kỳ (AHA/ACC: đề xuất khuyến cáo Loại I (Mức độ Bằng chứng B) về việc tiêm vắc-xin cúm cho tất cả bệnh nhân mắc bệnh tim mạch.

4. Tình hình tiêm chủng tại Việt Nam

Tại Việt Nam, bệnh giống cúm được báo cáo ảnh hưởng đến 1,6 đến 1,8 triệu người mỗi năm và đã trải qua hai đợt bùng phát lớn của vi-rút cúm mới có khả năng gây ra đại dịch, đợt đầu tiên vào năm 2003 với vi-rút cúm A/H5N1 độc lực cao và đợt còn lại vào năm 2009 với vi-rút cúm A/H1N1pdm09. Tính đến tháng 7 năm 2018, ba loại vắc-xin cúm tam giá đã được cấp phép và nhập khẩu vào Việt Nam, dành cho cả bán cầu Bắc và Nam. Hàng năm, có khoảng 700.000 liều được nhập khẩu; ngay cả khi sử dụng tất cả các liều đó, thì cũng chỉ chưa đến 1% dân số Việt Nam được tiêm vắc-xin cúm mỗi năm.

Bộ Y tế Việt Nam đã nhận thấy nguy cơ nhiễm cúm cao và tầm quan trọng của vắc-xin nên năm 2011 đã đưa ra hướng dẫn về chẩn đoán và điều trị cúm theo mùa.

5. Rào cản và hướng khắc phục

• Tỷ lệ tiêm vắc xin cúm vẫn còn thấp ở bệnh nhân tim mạch tại nhiều quốc gia, phần lớn do nhận thức chưa đầy đủ của bệnh nhân và nhân viên y tế.
• Cần tích cực truyền thông, tư vấn tại các cơ sở y tế, đặc biệt là các khoa tim mạch, phòng khám ngoại trú và lồng ghép vào quy trình chăm sóc định kỳ.

Bài viết được thực hiện bởi Ths.BS.Nguyễn Thị Ngọc Yến

Tài liệu tham khảo:

1. Siva H Yedlapati, et al. Vaccines and cardiovascular outcomes: lessons learned from influenza epidemics, European Heart Journal Supplements, Volume 25, Issue Supplement_A, February 2023.
2. Omidi F, Zangiabadian M, et al. Influenza vaccination and major cardiovascular risk: a systematic review and meta-analysis of clinical trials studies.Scientific Reports. 2023;13(1):20235. DOI: 10.1038/s41598-023-47690-9.
3. Kumbhani D J. Influenza Vaccine to Prevent Adverse Vascular Events – IVVE.2022.
4. World Health Organization.  Made in Viet Nam Vaccines: efforts to develop sustainable in-country manufacturing for seasonal and pandemic influenza vaccines. 2016.